Hayalimiz “Cilavuz Kaymakamlığı ve Cilavuz Belediyesi”

Tacettin DURMUŞ / www.karstanhavadis.com

İlçe halkı, ilçenin adının ‘Cilavuz’ olarak değiştirilmesinin yanı sıra kaymakamlığın ve belediyenin adının da ‘Cilavuz Kaymakamlığı’ ve ‘Cilavuz Belediyesi’ olması için taleplerini ifade etti.

Susuzlular, Susuz Belediyesi ile Boğatepe Çevre ve Yaşam Derneği tarafından hafta sonu ilçedeki Cilavuz Köy Enstitüsü Yerleşkesi’nde gerçekleştirilen Anadolu’nun 32 ilinden gelen üreticilerin 47 çeşit ürünlerini tanıttığı peynir festivalinde, taleplerini pankartlara yazarak bir kez daha ilan ettiler.

Hayalimiz “Cilavuz Kaymakamlığı ve Cilavuz Belediyesi”, hayalimiz Cilavuz Meslek Yüksek Okulu ve Cilavuz Eğitim Fakültesi’, ‘Geleceğimiz gururumuz Cilavuz Köy Enstitüsü’ ve Geleceğimiz Umudumuz Cilavuz Üretici Kadınlar Kooperatifi’ yazarak taleplerini anlatan ilçe halkı, köy enstitülerinin önemini bir kez daha haykırdılar.

Susuz Belediye Başkanı Oğuz Yantemur, belediye personeli ve gönüllü Susuzluların destekleri ile gerçekleştirilen peynir festivalinde pankartlar hazırlayan ilçe halkı, Köy Enstitülerinin, eğitim ve öğretime büyük önem veren Mustafa Kemal Atatürk, Başbakan İsmet İnönü, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un başkanlığında; Türkiye’de açılan öğretmen okullarından birinin de Susuz’da açılan Cilavuz Öğretmen Okulu olduğunu hatırlattılar.

Yazılan pankartların yanı sıra pankartların altına yazılan bilgi notlarında; 1937 yılında kurulan Cilavuz Eğitmen Okulu’nun ilk müdürünün Halit Ağanoğlu olduğu da belirtilerek: “Burada üç aylık eğitim ve öğretimden sonra mezun olan öğrenciler köylere öğretmen olarak gönderilmiştir. Amaç halkı bilinçlendirme, yenilik ve çağdaşlık sağlama, uygar bir medeniyet yaratma ve özellikle köylerin geri kalmamasını sağlamaktı.

17 Nisan 1940’ da 3 aylık eğitmen veren Eğitmen Okulu kaldırılmış, yerine 5 yıllık Köy Enstitüsü kurulmuştur. Yani 1937’de 3 ayda bir mezun verirken 1940 yılından itibaren 5 yıla çıkarılmıştır, yıllık eğitim-öğretim dönemi 6 ay olmuştur. 1940 yılında Cilavuz Köy Enstitüsü eğitim görevlileri olarak yalnızca okul müdürü ve katipten oluşuyordu. Kadro daha sonra çevre köylerde bulunan ilkokul öğretmenlerinden tamamlanmıştır.

1940 yılının mart ayı başlarında İsmail Hakkı Tonguç’un telgrafla özel çağrısı üzerine, Halit Ağanoğlu Ankara’ya geldi. Trabzon’dan Kars’ daki Cilavuz Köy Enstitüsü’nü kurmağa memur edildi ve kurulacak enstitünün müdürü olarak görevlendirildi (Tonguç, 2007: 272). Bu görev için Halit Ağanoğlu’ nun seçilme sebeplerinden en önemlisi, 1937, 1938, 1939 yaz aylarında Cilavuz Eğitmen Kursu’nda çalışmış olduğundan mıntıkanın iklim şartlarını, köy çevrelerini nispeten daha iyi tanımasıdır. Genel Müdür İsmail Hakkı Tonguç; “Ağanoğlu, sizi Kars’a göndereceğim, orası çetin yerdir, size güvenim var” diyerek vazifelenme sebebini açıklamış ve Ağanoğlu’ na bir güven göstererek teşvikte de bulunmuştur(Ağanoğlu,1949: 3). Vazifesini öğrenen Ağanoğlu, görevini yerine getirmek amacıyla Kars yolunu tutmuştur.

Ağanoğlu, enstitüde uygulayacağı programı ana kaidelere göre ele almıştır. Bu ana kaideler göre;

1-Kafayı bilgilendirmek, işler, duyar hale koymak üzere ortaokul ve bazı taraflar ile lise programına uygun öğretim yapılacak ve ayrıca köy halkının ihtiyaçlarına göre tespit edilecek konular da önemle işlenme planına alınacaktır.

2-Bugünkü ve yarınki köyün gerektirdiği her türlü ziraat işleri yapılacaktır. İşlerde esas A- İleri ve rasyonel usul ve vasıtalarla çalışma zihniyet ve itiyatlarını kazandırmak, B- Adali ve zihni çalışmalardan kaynaklanan yorgunluğa tahammül edebilmek, varılacak neticeden zevk ve heyecan duyulabilmek iktidarını kazandırmaktır.

3-Müessesede yaşayış, kurulmak istenilen ileri köy yaşayışına göre düzenlenecektir: A- dershane ve koridorlar ve bütün binalarda ışık, hava, temizlik daima elde tutulacak, B- Eşya sadelik ve sağlık şartlarına uygun bulunacak ve köye intikal etmek üzere örnek teşkil edecektir. C- Müessesede düşünüş, duyuş, yaşayışı telkin eder resim, yazı, grafiklerle değerli bir dekor yaratılacaktır. Müzik faaliyetine büyük yer verilecektir.

4-Amaca ulaşma yolunda sıkı bir disiplinle hareket edilecektir.

İşleme tarzı: Günün yarısı iş, ve diğer yarısı nazari ve ameli tedrisata ayrılacaktır. İşler köyün gerektirdiği işler olup iki görüşe göre ele alınacaktır.
1-Köyde ve bütün köylüler tarafından yapılması gereken işler (tarla, bahçe, hayvan bakımı, tavukçuluk, arıcılık, sütçülük, genel temizlik işleri ile; bisiklet, motosiklet, otomobil, fotoğraf, ziraat makineleri kullanma, sökme, montaj yapma, at binme, araba, kızak sürme, silah kullanma…vb.)
2- Köyün işlerine cevap veren ve oldukça ihtisas gerektiren, demircilik, tenekecilik, nalbantlık, kalaycılık, dülgerlik, marangozluk, biçki dikiş, nakış, dokumacılık… gibi işlerdir (Ağanoğlu, 1949: 23).
Enstitünün günlük, haftalık çalışma programları, nöbet işleri bu tutuşla hazırlanmıştır ve bu hava içinde maddi ve manevi yapısını bulma yoluna yönlenmiştir. Uygulanacak program genel olarak belirlendikten sonra geriye kalan tek şey enstitüyü kurmak için uygun bir yerin bulunmasıydı. Konak yerleri seçilirken iklim şartları, güneş, hava ve su göz önünde bulundurulmuştur. Cilavuz Kars – Ardahan şosesi üzerinde Susuz Çayı vadisinin iki tarafında kışla harabelerinden kurulu bir köyün, geniş arazisi, bol suyu ve güzel havasıyla yerleşme imkanları için çok elverişli bir yer olduğuna karar verilmiştir. Kışla harabeleri yeni yapılacak binalara temel teşkil ediyordu. Rus yapıları olarak bilinen bu binaların çatıları sökülmüş, pencereleri soyulmuş, duvarları yıkılmış harabeler olması, çalışmaları güçleştirse de kısa sürede tamir edilip eğitime hazır hale getirilmiştir.

Sıradaki iş öğretmen kadrosunu kurmaktı. Halit Ağanoğlu kadroyu oluştururken bu işi severek yapacak, köy yaşamına rahatlıkla ayak uyduracak, gittiği yerde modernlik arayışından ziyade o yeri modernleştirmek için canla başla çalışacak öğretmenleri seçmeye dikkat etmiştir.

Köy Enstitüsü’ne alınacak öğrencilerin seçiminde de bazı önkoşullar şarttı. Bu önkoşullar öğrencilerin köy çocuğu olması ve köy ilkokulunu bitirmiş bulunmasıdır. Bu özelliğe uygun çocuklar köylerden seçilmeye başlanıyor ve sınavla enstitülere alınıyordu. Bu şarta yönelik insanların aklında bazı soru işaretleri oluşmuştur. “Neden şehir çocuğu okutulmuyor?”, ya da “Köylü olup da köyde okul olmadığı için kasaba ya da şehirde okuyan çocukları neden almıyorlar?” şeklindeki sorular bunlardan bazısı. Halit Ağanoğlu’ nun bu konudaki düşüncesi: “Kasaba ve köyler arasında coğrafi şartlar, geçimin yarattığı iş şartları çok farklıdır. Ayrı şartlar içinde yaşlanan çocuklar, aldıkları terbiye ile farklı karakterler kazanırlar. Bunun için köye uymak keyfiyeti köyde yetişen çocukta kasabadakinden daha fazladır.” şeklindedir.

Cilavuz Köy Enstitüsün’nün geçmişten günümüze kadar uzanan değişimi ise aşağıdaki gibi olmuştur;
Ø 1937’de Eğitmen yetiştiren okul
Ø 1938’de Dönemin ilkokullarına öğretmen yetiştirmek amacıyla kurulan Cılavuz (En Güzel Çiçek) Köy Enstitüsü
Ø 1954-1976 yılları arasında Kazım Karabekir İlk öğretmen Okulu
Ø 1976-1990 yılları arasında Kazım Karabekir Öğretmen Lisesi
Ø 1990-1991 Öğretim yılından itibaren Kazım Karabekir Anadolu Öğretmen lisesi oldu.
Ø 2014-2015 öğretim yılından itibaren Kazım Karabekir Anadolu lisesi oldu.
Enstitü’den pek çok sanatçı, eğitimci, yazar ve bilim adamı yetişti. Enstitü’ den 1951’e dek toplam 989 öğrenci mezun olmuştur.