Kıdem ve ihbar tazminatı nedir?

Volkan KARABAĞ

2022 yılında asgari ücret tutarında artışın yaşanması, gelir ve damga vergisinin alınmadığını ifade eden Avukat Mert Can Ayata, “Kişinin çalışma hakkı ve ödevi Anayasa’nın 49. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu hak ve ödev kapsamında kişi emeğinin karşılığı olarak bir ücret almaya hak kazanır. 2022 yılı itibariyle bir işçinin alması gereken asgari ücret brüt 5 bin 4 lira, net 4 bin 253 lira 40 kuruş olmuştur. 2021 yılında alınan meclis kararı ile 2022 yılı itibariyle asgari ücret tutarından gelir ve damga vergisi alınmamaktadır. Bu karar ile kişinin eline geçen net asgari ücrette artış olmuştur.” dedi.

Avukat Ayata’nın kıdem ve ihbar tazminatı hakkında yaptığı açıklaması şöyle:

Kıdem tazminatı; 1475 sayılı iş kanunumuzun 14. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre işçinin kıdem tazminatı alabilmesinin şartları;

1. İşveren tarafından bu Kanunun 17. nci maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında,

2. İşçi tarafından bu Kanunun 16. ncı maddesi uyarınca,

3. Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,

4. Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla;

5. (Ek: 25/8/1999 -4447/45 md.) 506 Sayılı Kanunun 60. ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, Feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet aktinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.

İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır.

Asgari ücretin artmasıyla birlikte 2022 yılı itibariyle kıdem tazminatı tavanı 10 bin 810 liraya yükselmiştir. Bu tutar 2021 yılı içerisinde 8 bin 651 lira 62 kuruş idi. Asgari ücret zammıyla birlikte kıdem tazminatı da 2 bin 158 lira 38 kuruş artmış oldu. Kıdem tazminatından sadece damga vergisi alınmaktadır. Damga vergisi oranı ise binde 7,59’dur. Damga vergisi düşüldükten sonra kıdem tazminatının net tavanı 10 bin 758 liradır.

Özellikle belirtmek gerekir ki işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için işveren tarafından işten çıkarılmış olması gerekir. İşçinin kendi isteği doğrultusunda işten çıkması durumunda kıdem tazminatına hak kazanamamaktadır. Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin aylık brüt maaşı, ikramiyesi, yol yardımı, yakacak yardımı ve prim gibi tüm ücretleri kapsayan giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplanıp, çalışılan yıl ile çarpılarak kıdem tazminatı toplamına ulaşılır. Bunu şu anki brüt ücret üzerinden ufak bir örnekle anlatalım; şimdiki brüt asgari ücret 5 bin 4 lira. İşçi 6 Mart 2015 de işe girmiş ve yine 6 Mart 2022 de işten çıkarılmış olsun. Bu süreler içerisinde çalışan bir işçinin brüt kıdem tazminatı tutarı 35 bin 28 liradır. Damga vergisi düşüldükten sonraki net tutar ise 34 bin 760 lira olacaktır.

İhbar tazminatı; 4857 sayılı kanunun 17. Maddesi gereği iş sözleşmesini fesih etmek isteyen tarafın; feshi yazılı olarak ve çalışma süresinin gerektirdiği bildirim süresine de bağlı kalarak diğer tarafa iletmekle yükümlü olmasıdır. Anılan madde gereğince bildirim süreleri şu şekildedir;  6 aya kadar süren çalışmalarda 2 hafta, 6 aydan 1,5 yıla kadar süren çalışmalarda 4 hafta, 1,5 yıldan 3 yıla kadar süren çalışmalarda 6 hafta, 3 yıldan uzun süren çalışmalarda 8 hafta bildirim süresi uygulanmaktadır. Kanundaki bu ihbar süreleri asgari olup, bu sürelerin sözleşmeler ile artırılması her zaman mümkündür. Bu bildirim süreleri bölünemez, kısmen uygulanamaz. Böylesi bir uygulama halinde, tüm bildirim süresi esas alınarak ihbar tazminatı ödenmesi gerekecektir.  Bu ihbar önel süreleri belirsiz süreli iş sözleşmeleri için düzenlendiğinden, belirli süreli iş sözleşmelerinde ihbar tazminatı bulunmamaktadır. İş sözleşmesini belirlenen bildirim sürelerine uymaksızın fesih eden taraf, söz konusu sürenin ücretini ihbar tazminatı olarak diğer tarafa ödemek zorundadır. İhbar tazminatında iki yönlü bir tazminat söz konusudur. Yani belirlenen bildirim sürelerine uymadan iş sözleşmesini fesih eden taraf işçi olursa işveren de işçiden bu sürelere uymadığı için ihbar tazminatı talep edebilmektedir. İş sözleşmelerinin feshinden önce bildirim süresine bağlı kalınarak diğer tarafa yazılı bildirimde bulunulmasının esas olduğunu belirtmiştik. Eğer işçi işten ayrılmak (istifa) isterse, sağlık nedenleri, iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık veya işin durması gibi benzeri nedenler dışındaki işten ayrılmalarında işverenine bildirim süresini dikkate alarak yazılı bildirimde bulunmakla yükümlüdür. İşçinin kendi isteğiyle işten ayrılması durumunda, ayrılmanın nedeni önem taşımaksızın herhangi bir ihbar tazminatı hakkı oluşmamakta, böylesi bir talepte bulunamamaktadır. İşten ayrılmanın yukarıda sayılan nedenler dışında bir gerekçeye dayanması ve işçinin bildirim süresine uymaksızın işi bırakması halinde, işverenin talep etmesine bağlı olarak işi bildirim süresine uymadan bırakan işçi ihbar tazminatı ödemek durumunda kalacaktır. Açıkladığımız tüm bilgiler ışığında kısa bir örnekle ihbar tazminatının nasıl hesaplandığına bakalım; işçi çalıştığı işyerinde 5 yıl çalışmış olsun ve asgari ücretle çalışıyor olsun. şu anki asgari ücretin brütü 5 bin lira. Önce işçinin günlük maaşını hesaplayalım; 5000 TL/30 gün=166 lira 66 kuruş. Daha sonra işçinin haftalık maaşını hesaplayalım; 166,66 TL*7 gün=1,166,66 TL. İşçinin çalışma süresi 3 yılı aştığı için 8 haftalık brüt ücreti kadar tazminata hak kazanır; 8 hafta*1,166,66 TL=9,333,28 TL işçinin brüt ihbar tazminatı tutarıdır. Kıdem tazminatından farklı olarak ihbar tazminatından gelir vergisi de alınmaktadır. Gelir vergisi ve damga vergisi düşüldükten sonra işçinin net ihbar tazminatı 7,862,44 TL’dir.”