Karslı dağcıların keşif güncesi: ‘Pekran’ ve ‘5 kilise’

Yargıç HARMANKAYA

Kars’ın Türkiye - Ermenistan sınırını oluşturan Arpaçay Nehri kıyısı, boydan boya tarihi ve doğal, evrensel kültür varlıklarıyla saklı güzellikleri bağrında barındırıyor.

Dünyada en çok bilinen tarihi yerlerin başında gelen Ani Antik Kenti’nin, 2012 yılında UNESCO Dünya Mirası geçici listesine, 2016 yılında ise UNESCO Dünya Miras Listesine alınmasıyla dünyanın gözü Kars’a çevrildi.

Başta Ani Antik Kenti olmak üzere Horomos Manastırı, Miren Katedrali, Magazberd Kalesi ile çevrelerindeki eski yerleşim alanları, Üçbölük Kanyonu ve burada içerisinde kilisenin de bulunduğu peri bacaları gizemlerini koruyor.

Ayrıca bir zamanlar içerisinde 9 kilise ve 9 kaynak suyu bulunan Digor’un eski adı ‘Pekran’ olan Kilittaşı Köyü ve antik yerleşim alanı ile Digor 5 Kilise keşfedilmeği bekliyor.

Kars Zirve Dağcılık Doğa Sporları Kulübünün yürüyüş rotasına dahil ettiği ve Digor ilçesinde bulunan eski adı ‘Pekran’ olan Kilittaşı Köyü ve 5 Kilise tarihi alanı, etkinliğe katılan 34 sporcuyu büyüledi. Her iki tarihi mekanı yeniden keşfeden dağcı ve trekkingciler, bölgedeki arkeolojik zenginliğin her kesi büyülediğini ifade ettiler.

PEKRAN (KİLİTTAŞI KÖYÜ)

Kars Zirve Dağcılık Doğa Sporları Kulübünün trekking etkinliğine eşlik eden Kültürel Miras Uzmanı Faruk Torunoğlu, Kilittaşı Köyü ile ilgili olarak dağcıları bilgilendirdi.

Kilittaşı Ören Yeri’nin Ermenistan’ın Ani Krallığının güçlü olduğu dönemlerde önemli kentlerinden biri olduğunu söyledi. Geçmişi yüzyıllar öncesinde bölgede kurulan medeniyetlere ait birçok alan gibi Pekran ve Bagaran’ın önemli antik yerleşim alanları olduğunu hatırlatan Torunoğlu,  “Eski adı ‘Pekran’ şimdiki adı Kilittaşı olan yerleşim alanı ile Bagaran, Ermenistan’ın Ani Krallığının güçlü olduğu dönemlerdeki önemli kentlerindendir. Selçukluların Anadolu’ya girişi ve Ani’yi fethi ile birlikte Bagratlı Türk hakimiyetine girdi ve belli bir dönem şehir Türk hakimiyetinde kaldı. Yalnız Selçuklularının buradaki hakimiyetini kaybetmesinden sonra şehir tekrar Ermenilerin eline geçti. Bargatuni ailesinin önemli bir kolu olan Zekeryan prensleri tarafından yönetilmeye başladı. Kilittaşı’nda 9 tane kiliseden 2’si ayakta kalmış ve diğerleri yıkılmıştır. Bu kiliselerinde biri Türkiye sınırlarında bulunan Kilittaş Kilisesi, Türkiye sınırına sıfır notada olan Ermenistan topraklarında olan Aziz Suşan Manastırı’dır. Kilittaşı Kilisesinin alt kısmı bazalt taştan, üst kısmı ise kolay işlenebilen tüf taşından yapılmıştır. Bunduğumuz bölge ise Kilisenin önündeyiz ama burası eski şehir sularının kalıntılarının bulunduğu bölgedir. Şu anda tam şehir surlarının üstünde duruyoruz. Altımızda ise eski şehrin kalıntılarını görüyoruz. Burası dağcıların ve doğa yürüyüşçüleri için mükemmel bir rotaya sahiptir.. Çünkü coğrafyacı harika ve mevsim normallerinin her zaman üzerinde bir sıcaklığa sahiptir. Zaten belli bir dönemde çok fazla tarımsal ürünün yetiştirilebildiği bir bölgedir. Geçmişte üzüm asmaları olan bir bölgedir burası. Aynı zamanda trekking gurupları Kars’a yeni gelen misafirlerini ve kamu çalışanlarını Kars’ın doğal ve tarihi göstermek istediklerinde bu bölgeye de getiriyorlar.” Dedi.

DİGOR 5 KİLİSE

Kilittaşı köyünün ardından rotalarını Digor 5 Kilise tarihi alanına çeviren dağcılar, geçmişi yüzlerle yıl öncesine dayanan tarihi kalıntıları da gezmenin keyfini yaşadı.

Eski adı “Khıdskonk” olan Beş Kilise, Ani Antik Kenti’nin 25 km güneybatısında kurulmuştur. Eski adıyla ‘Tekor’ olarak bilinen Digor ilçe merkezine yakın vadinin içinde üç kaya çıkıntısı üzerine 6. yüzyılda Pakraduniler tarafından kurulmuş kiliselerden oluşuyor.  Ama sadece Saint Sarkis Mamastırı zamana yenik düşmesi ve define avcılarının saldırısına uğramasına rağmen günümüze kadar kısmen ayakta kalmıştır.

Digor 5 kilise hakkında da dağcılara bilgi veren Kültürel Miras Uzmanı Faruk Torunoğlu “Burası kayalıklar arasında bulunan bir vadi üzerinde 3 tane kaya üzerine kurulmuş bir komplekstir. 5 tane ana kilisenin olduğu bu kompleksten en büyük kilise olan Aziz Sarkis kilisesi ayakta kalmıştır. Burada Aziz Sarkis, Aziz Grigor, Yahya Peygamber, Meryemana ve Aziz Stefanos kiliselerinin olduğu da söyleniyor. Fakat burada fotoğraflardan geriye kalan sadece Aziz Sarkis Kilisesidir. Bu kiliselerin Pakraduniler döneminde inşa edildiği biliniyor. “dedi.